Η θεία κωμωδία

Δεν ήταν ο Δάντης διανοούμενος χαρτοπόντικας.

Ζωή και τέχνη, πράξη και λόγος γι’ αυτόν ήταν ένα.
Φτωχός, ξορισμένος, παράσιτος, όπως τον είχαν καταντήσει, άλλη παρηγοριά δεν του 'μενε παρά τούτη: μην μπορώντας πια να ριχτεί στην πράξη και να πάρει στ’ανήλεα χέρια του την πολιτική εξουσία, κατέφυγε στο στίχο να εγδικηθεί.
Γι’ αυτό κι ο στίχος του έχει τόση δριμύτατη πικράδα και γλύκα, τόση ανθρώπινη ουσία.
Είναι συμπυκνωμένη πράξη και, πολύ συχνά, μετουσιωμένο φονικό.

Ο Δάντης είναι ανώτατο υπόδειγμα όχι μονάχα για όσους ακολουθούν τη στράτα της τέχνης και θέλουν να μάθουν από το μεγάλο αυτόν Δάσκαλο πώς «ο άνθρωπος γίνεται αθάνατος»είναι κυρίως ανώτατο υπόδειγμα για όσους θέλουν να γίνουν άρτιοι άνθρωποι και θεωρούν την τέχνη ή την πράξη ή την ηθική ή κάθε ιδέα ως Βιργίλιο ή Βεατρίκη ή Άγιο Βερνάρδο, που μια και μόνο, μα ανυπολόγιστη, έχουν αξία: να μας δείχνουν τον ανήφορο της αυτοτελειοποίησης, ν’ανεβαίνουμε επίπονα από τη σκοτεινή Κόλαση που έχουμε μέσα μας στο βουνό της επίγειας άσκησης, κι από κει στη λύτρωση – δηλαδή στην απολύτρωση από κάθε τέχνη, πράξη, ηθική κι ιδέα· από κάθε χίμαιρα κι από κάθε πραγματικότητα.

Στην τελευταία ανέκφραστη αστραπή όπου τελεύει τ' όραμα.

Τα μυθιστορήματα της ώριμης περιόδου του είναι:
*Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά
*Καπετάν Μιχάλης
*Ο τελευταίος πειρασμός
*Ο Χριστός ξανασταυρώνεται
*Τόντα Ράμπα
*Ο βραχόκηπος
*Ο φτωχούλης του Θεού
*Αδερφοφάδες
Καθώς και το μυθιστορικό αυτοβιογραφικό έργο του:
*Αναφορά στον Γκρέκο.

Επίσης κυκλοφορούν τα μυθιστορήματα της νεανικής περιόδου του Νίκου Καζαντζάκη:
*Όφις και κρίνο, Σπασμένες ψυχές.

Νίκος Καζαντζάκης