Πολιτικές της ηθικής στην ανθρωπολογία - Κριτικές των κωδίκων δεοντολογίας

Τα τελευταία χρόνια σηµειώνεται στην ανθρωπολογία ένα αυξηµένο ενδιαφέρον για την ηθική το οποίο εκφράσθηκε µε µια σηµαντική µέριµνα για τη συγκρότηση ή την αναθεώρηση κωδίκων δεοντολογίας σε πολλές ανθρωπολογικές εταιρείες στον ευρω-αµερικανικό χώρο.
Στο βιβλίο αυτό επιχειρείται µια κριτική ανασκόπηση των πολιτικών ηθικής της ανθρωπολογίας και της δυναµικής που έχει κατά καιρούς αναπτυχθεί στο εσωτερικό ορισµένων ανθρωπολογικών εταιρειών κατά τη διαµόρφωση των κωδίκων δεοντολογίας τους. Στη γενεαλογική αυτή πορεία, η συγγραφέας εστιάζει την ανάλυσή της σε ορισµένες καίριες στιγµές των µετασχηµατισµών της ηθικής ευθύνης των ανθρωπολόγων τις οποίες και ονοµάζει σταθµούς, γιατί αποτελούν κοµβικά σηµεία στην εξέλιξη των πολιτικών ηθικής και της ίδιας της ανθρωπολογικής έρευνας.
Η ανασκόπηση αυτή καταδεικνύει σηµαντικές τοµές στη δυναµική που έχει αναπτυχθεί. Ενώ οι πρώτοι κώδικες υποστήριζαν µια ριζοσπαστική εκδοχή της ανθρωπολογίας στην οποία η ηθική ήταν συνυφασµένη µε µια πολιτική δέσµευση των ανθρωπολόγων υπέρ των ανθρώπων µε τους οποίους συνοµιλούσαν, από τα µέσα της δεκαετίας του 1980 η κατάσταση αυτή άλλαξε άρδην µε την εξάπλωση των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και του πολιτισµού του ελέγχου. Οι κώδικες πλέον έχουν συντηρητικοποιηθεί πολιτικά και φαίνεται να αποτελούν µέρος των γραφειοκρατικών διαδικασιών αξιολόγησης που αµφισβητούν το µέχρι πρότινος αποδεκτό θεωρητικό και µεθοδολογικό habitus της εθνογραφικής έρευνας. Ωστόσο, δε συνιστούν απλώς ακίνδυνα ουδέτερες, ορθολογικές πρακτικές, αλλά µοιάζει να αποτελούν περισσότερο εργαλεία για την άσκηση νέων µορφών διακυβέρνησης, εξουσίας και ελέγχου. Η ηθική ευθύνη των ανθρωπολόγων µοιάζει να έχει µετατοπιστεί από τους συνοµιλητές τους προς τους συνεχώς αυξανόµενους σε αριθµό φορείς που αποτελούν πλέον µέρος της ερευνητικής διαδικασίας και συνεχώς εισάγουν νέους κανονισµούς ελέγχου: χρηµατοδότες, εργοδότες, ελεγκτές, επιτροπές ηθικής. Όλα αυτά δηµιουργούν εύλογα ερωτήµατα για τη χρησιµότητα των κωδίκων.

Δήμητρα Γκέφου Μαδιανού