ΥΠΟΤΡΟΠΗ 1938

Διαβάζοντας τις εφημερίδες του 1938, και ιδιαίτερα τις εφημερίδες της Άκρας Δεξιάς, ο Μικαέλ Φεσέλ ανακαλύπτει ανησυχητικές αναλογίες με το σήμερα. Όχι, το παρελθόν δεν επαναλαμβάνεται, φωτίζει ωστόσο αποφασιστικά το παρόν μας. «Το 1938 σημαδεύεται από μια κοινωνική ήττα: η κυβέρνηση Νταλαντιέ επιθυμεί να κλείσει την αριστερή παρένθεση του Λαϊκού Μετώπου, θέλει να ξαναστρώσει τη Γαλλία στη δουλειά, να καταργήσει τις προστατευτικές για τους εργαζόμενους νομοθετικές διατάξεις και να συρρικνώσει τον δημόσιο τομέα. Το 1938 σημαδεύεται επίσης από μια ηθική ήττα: η κρίση των προσφύγων σηματοδοτεί το τέλος του πολιτικού ουμανισμού, με κορυφαίο παράδειγμα το πλοίο με τους Εβραίους πρόσφυγες που αναχωρεί από το Αμβούργο το 1939 και δυσκολεύεται να βρει λιμάνι. Θα πρέπει πράγματι να μας ανησυχεί ο κίνδυνος της υποτροπής. Γιατί ναι μεν δεν ζούμε μια επιστροφή στη δεκαετία του 1930, γράφει ο Φεσέλ, αλλά δεν έχουμε τελειώσει με την ιστορική περίοδο που εγκαινιάστηκε τότε. Οι βασικές αρχές του 1938 (φιλελεύθερη οικονομική πολιτική, κοινωνική οπισθοδρόμηση, εθνική αναδίπλωση) είναι πάντα παρούσες. Εντέλει, ο Φεσέλ θέτει ένα ζήτημα πολιτικής φιλοσοφίας: «Ποια είναι η ουσία αυτής της νεωτερικότητας, που κατέστησε εφικτή τη δεκαετία του ’30;» Η επιτυχία του βιβλίου συνίσταται στο ότι κατορθώνει να μας κάνει να παρακολουθήσουμε τις αποκαλύψεις του με αγωνία, ανησυχία, αλλά και αναστοχαστική διάθεση. Γιατί, όπως έλεγε ο Ζωρζ Μπερνανός, «δεν είμαστε εμείς που επιστρέφουμε στο παρελθόν, αλλά είναι το παρελθόν που απειλεί να ξανάρθει σ’ εμάς». Nicolas Truong, Le Monde (27.3.2019)
***

«Ενώ ο Μπλουμ θεωρεί ότι η εγκατάλειψη του προτάγματος της κοινωνικής δικαιοσύνης αποδυναμώνει τη δημοκρατία, ο Νταλαντιέ, αν και άλλοτε οπαδός του Λαϊκού Μετώπου, υποστηρίζει πλέον ότι μόνο με την τάξη και την πειθαρχία η Γαλλία θα είναι σε θέση να αναμετρηθεί με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Η θεματική της επιστροφής στην τάξη επικρατεί σχεδόν ηγεμονικά, λες και η Δημοκρατία δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τους εχθρούς της παρά μόνο εγκαταλείποντας τις δημοκρατικές της αξίες. Και ναι μεν ο Νταλαντιέ αντιτάσσεται στον ολοκληρωτισμό, την πολιτική του όμως την υποστηρίζει ανοιχτά η Άκρα Δεξιά, ενώ η συντηρητική παράταξη δείχνει μια απίστευτη επιείκεια απέναντι στα φασιστικά καθεστώτα. Η επιθυμία για αυταρχικές λύσεις αγγίζει και μια μερίδα της κοινής γνώμης που δεν ανήκει στην Άκρα Δεξιά. Κι αυτό που μου φαίνεται πάντα επίκαιρο είναι το γεγονός ότι μια δημοκρατική χώρα, που αντιμετωπίζει κοινωνικά αδιέξοδα, αποδέχεται τη συρρίκνωση βασικών αρχών του κράτους δικαίου. Η δημοκρατία κατηγορείται συχνά ότι είναι πολύ αδύναμη σε σύγκριση με τα αυταρχικά καθεστώτα. Αλλά η αδυναμία της δημοκρατίας δεν εκδηλώνεται παρά μόνο στις αποδυναμωμένες Δημοκρατίες. Υπάρχει μια σταθερή σχέση, το 1938, μεταξύ της οικονομικής πολιτικής και της επιθυμίας για τάξη. Η κυβέρνηση καταργεί τα κεκτημένα του Λαϊκού Μετώπου και θεσπίζει μια σειρά μέτρων κατά των προσφύγων, ιδίως των Εβραίων. Μιλώ για “αυταρχικό φιλελευθερισμό” προκειμένου να δείξω πώς συνδέονται τα μέτρα οικονομικής απορρύθμισης με την εγκατάλειψη βασικών αρχών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρά τις ιστορικές διαφορές, ήμουν πολύ ευαίσθητος στις αναλογίες τής τότε πολιτικής με εκείνη που ακολουθεί η Γαλλία, εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία. Αναλαμβάνουμε το ρίσκο να αντικαταστήσουμε τη διάκριση Δεξιά-Αριστερά με τον διαχωρισμό των οπαδών του έθνους από τους εχθρούς της πατρίδας. Η δημοκρατία είναι η παράπλευρη απώλεια αυτής της αντικατάστασης». Απόσπασμα συνέντευξης του Μικαέλ Φεσέλ στον Simon Blin (Libération, 26.3.2019)

Ένα συναρπαστικό βιβλίο, γραμμένο με μεγάλη επιδεξιότητα. France Inter

Πολύ εντυπωσιακό δοκίμιο. Μια συναρπαστική έρευνα για μια κρίσιμη χρονιά. France 5

Οξυδερκές δοκίμιο: μια ακριβέστατη παρουσίαση των γεγονότων. Mediapart

Μια εξαιρετική προσέγγιση, τόσο για την ακρίβεια των συλλογισμών της όσο και για την πρωτοτυπία της. Philosophie magazine

MICHAËL FŒSSEL