Η ποίηση της ελληνικής επανάστασης 1821

Μία ανθολογία όπως "Η Ποίηση της Ελληνικής Επανάστασης 1821" (ή οποιαδήποτε άλλη σχετική εργασία) έχει το ειδικό προνόµιο να παρουσιάζει στα γράµµατά µας ολοδιάστατο και αγέραστο το διαρκέστερο έπος που συνέχει αδιάσπαστα την ελεύθερη νεοελληνική ζωή µέχρι σήµερα. Το ασύγκριτο πλεονέκτηµα µιας τέτοιας παρουσίασης βρίσκεται στην πιο δραστική ουσία της ποίησης, στην αλήθεια της δηλαδή, την οποία πάντοτε αυτή η υψηλότερη τέχνη του γραπτού λόγου κατέχει και βούλεται να την προβάλλει χωρίς συγκερασµούς και ιστορικές νοθεύσεις, γυµνή, όπως την απαιτούσε ο Μακρυγιάννης, και ασυµβίβαστη. Η µπαρούτη και η ποίηση ποτέ δεν βρέθηκαν εγγύτερα στον ήλιο της ελευθερίας, αφότου ξέσπασε η πιο αδιανόητη επανάσταση που µπορούσε τότε ν’ ακουστεί και να µαθευτεί στον κόσµο: να διώξουµ’ όλη την Τουρκιά ή να χαθούµε ούλοι (δηµοτικό τραγούδι) και οι ολιγάριθµοι αποφασισµένοι έκαναν έφοδο στον ουρανό της ελευθεριακής γλυκιάς ουτοπίας τους· ήταν εκείνοι οι λίγοι µυσταγωγοί του πάθους και της ιερής τρέλας για την ελευθερία, που κατάφεραν να καταλύσουν την ολέθρια και κραταιά εξουσία του Τούρκου δυνάστη τους, ο οποίος διέθετε αµέτρητες στρατιωτικές δυνάµεις και πλούτος αρίφνητο. Όταν η νέα, κατορθωµένη ελευθερία εγκαταστάθηκε µόνιµα στον τόπο της µε τα σπασµένα µάρµαρα, τα χρυσαφένια στάχυα, τα θαλασσοµάχα πέλαγα και τα ορκισµένα στην ελευθερία βουνά, η ποίησή µας δεν έπαψε ποτέ σε διάστηµα δύο αιώνων να προσδιορίζει τον χαρακτήρα και τη µορφή που έλαβε το Εικοσιένα ως γνήσια επαναστατική πράξη, ως αλησµόνητη ουσία και διαρκή αναθύµηση Τέχνης και Ιστορίας, για να υπενθυµίζει συνεχώς στις ψυχές το συνειδησιακό χρέος προς τη ...θεϊκιά κι όλη αίµατα Πατρίδα, έτσι όπως ορίζει αυτή την πολυσήµαντη και ιδιαίτερη σηµασία της ο στίχος του Σολωµού. Στις σελίδες αυτής της έκδοσης ο αναγνώστης θα αντικρίσει το Εικοσιένα στην πιο ζωηρή και θαλερή ζωγραφιά του· µε τα ποιήµατα καταταγµένα στη χρονολογική σειρά τους, θα διανύσει το Εικοσιένα στη διαδροµή δύο αιώνων, από τα χρόνια της Επανάστασης µέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα· από τα δηµοτικά τραγούδια του ελληνικού λαού έως τις νεωτερικές ποιήσεις της µοντέρνας γραφής. Η πρόσληψη του Ποιητικού Εικοσιένα µπορεί έτσι να είναι µια αναστοχασµένη και ουσιωµένη συµµετοχή στην υπόθεση της ελευθερίας, την οποία απαιτούν και οι σηµερινοί καιροί από τους πάντοτε ελεύθερους και όµως πάντοτε πολιορκηµένους. Κ.Σ. Στο πρώτο µέρος αυτής της ανθολογίας περιλαµβάνονται δηµοτικά τραγούδια που έπλασε, τραγούδησε και χόρεψε ο ποιητής ελληνικός λαός, αφότου κηρύχθηκε και εν συνεχεία ολοκληρώθηκε η Επανάσταση του Εικοσιένα. 46 επαναστατικά τραγούδια από διάφορες περιοχές της Ελλάδας είναι αντληµένα από τις έγκυρες συλλογές που εξέδωσαν παλαιότερα οι λαογράφοι: ο Νικόλαος Γ. Πολίτης, η Ακαδηµία Αθηνών, ο Γεώργιος Χασιώτης, ο Παναγιώτης Αραβαντινός, ο Arnold Passow και η Γεωργία Ταρσούλη. Στο συνοδευτικό Επίµετρο εµπεριέχονται 11 τραγούδια που είπαν ή φέρονται να στιχούργησαν ο Κολοκοτρώνης, ο Μακρυγιάννης, ο Θεόδωρος Γρίβας και άλλα γνωστά πρόσωπα που πήραν µέρος στον ένοπλο Απελευθερωτικό Αγώνα· µεταξύ αυτών και η περίφηµη «αισχρή» απάντηση που έστειλε έµµετρα ο Καραϊσκάκης στον υπερφίαλο Οθωµανό αρχιστράτηγο, όταν εκείνος του ζητούσε φορτικά να τον τουρκοπροσκυνήσει και να υποταχθεί στην εξουσία του σουλτάνου. ———— Στο δεύτερο µέρος ανθολογούνται έργα που έγραψαν οι ποιητές µας ήδη από τα χρόνια της Επανάστασης και φτάνουν µέχρι τα ποιήµατα που δηµοσιεύτηκαν µέσα στις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα. Σ’ έναν µεγάλο κύκλο καλλιτεχνικής έµπνευσης και τιµής για την ελευθερία που µας χάρισε το Εικοσιένα, στις σελίδες αυτές συγκαταλέγονται 205 ποιητικά έργα γραµµένα από 140 δηµιουργούς, τα οποία καλύπτουν την αδιάλειπτη ποιητική αλληλουχία δύο αιώνων. Περιλαµβάνονται όλες οι ποιητικές γενιές, οι σχολές, οι µορφές και τα ρεύµατα της λυρικής γραφής. Από τους γενάρχες της επαναστατικής ποίησής µας, τον Σολωµό και τον Κάλβο, ο έµµετρος λόγος συνεχίζεται µε τους εκπροσώπους της φαναριώτικης ποίησης, µε τους Επτανήσιους σολωµικούς και τους Ροµαντικούς της λεγόµενης Αθηναϊκής Σχολής. Η διαδοχή µε τους αίνους για την εθνεγερτική εικόνα του ’21 ανανεώνεται ζωη­ρά µετέπειτα στη σπουδαία εποχή του Παλαµά, των σύγχρονών του ποιητών και των συνεχιστών του. Όταν θ’ αναφανούν οι επόµενοι µεγάλοι ποιητικοί σταθµοί µας, ο Σικελιανός, ο Καρυωτάκης, ο Μαλακάσης, ο Βάρναλης και οι άλλοι ξεχωριστοί δηµιουργοί της εποχής εκείνης, όλοι αυτοί θα εµφυσήσουν νέα πνοή στο Ποιητικό Εικοσιένα. Από τα χρόνια του Μεσοπολέµου θα έρθουν οι ριζικές αλλαγές στα γράµµατά µας µε την ποίηση του Σεφέρη, που θα τ’ αλλάξει όλα στην τέχνη· µεγάλοι ποιητές της Γενιάς του ’30, όπως ο Ρίτσος, ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος και οι επόµενοι, θα δώσουν καινούριες προσλαµβάνουσες και προεκτάσεις στην ποίηση της ελευθερίας και στο συνειδησιακό χρέος για το Ει­κοσιένα µέσα στα χρόνια του Β΄ Παγκοσµίου Πολέµου, της Κατοχής και του Εµφυλίου. Οι µεταπολεµικές γενιές των ποιητών µας, Πρώτη και Δεύτερη, γονιµοποιη­µένες από τον υπερρεαλισµό και τις άλλες καλλιτεχνικές πρωτοπορίες, θα δώσουν νέα φτερά για τα ουσιώδη αναθυµητικά της Επανάστασης, ενώ οι νεωτερικοί δηµιουργοί των µοντέρνων µεταπολιτευτικών ηµερών µας συµπληρώνουν µέχρι σήµερα µε νέα έργα το µέγα δοξαστικό του Εικοσιένα. Αυτό είναι το διαρκές ταξίδι στη µνήµη και στη γνώση που δωρίζει δύο αιώνες συνέχεια η ποίησή µας στην κατορθωµένη από το 1821 ελευθερία µας.