Παλιγγενεσία και αναστοχασμός: Κείμενα για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση

Ένα νήμα που διαπερνά τη σύγχρονη ελληνική Ιστορία, από την έναρξη της Επανάστασης έως τις ημέρες μας, είναι η «σύγκρουση των ολοκληρώσεων». Μια συνεχής σύγκρουση προτεραιοτήτων ανάμεσα στους στόχους και στις ανάγκες της εθνικής/εδαφικής ολοκλήρωσης, της θεσμικής/συνταγματικής ολοκλήρωσης και της οικονομικής/αναπτυξιακής, αλλά και δημοσιονομικής ολοκλήρωσης.
Το ερμηνευτικό σχήμα της «σύγκρουσης των ολοκληρώσεων» συμπληρώνεται από δύο παράπλευρες σταθερές της πορείας του ελληνικού κράτους τα διακόσια χρόνια της ύπαρξής του. Η πρώτη συνίσταται στη συνύπαρξη δύο αντίρροπων «συμπλεγμάτων» που είναι μονίμως εγκατεστημένα στη νοοτροπία και στην αυτοπρόσληψη της ελληνικής κοινωνίας παρά τις εντυπωσιακές αλλαγές που συντελούνται διαδοχικά στη σύνθεσή της και στο επίπεδο θεσμικής και οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Πρόκειται αφενός μεν για το «σύμπλεγμα τυπολογικής κατωτερότητας», αφετέρου δε για το «σύμπλεγμα ιδιοσυγκρασιακής ανωτερότητας» σε σχέση με τις χώρες του ευρωπαϊκού κέντρου. Πρόκειται για τις χώρες που συγκροτούν τον ευρωπαϊκό κανόνα, με την Ελλάδα να αποτελεί πάντα μια εξαίρεση που μετατρέπεται σε μια θεωρία και πάντως σε μια ιδεολογία «ελληνικού εξαιρετισμού». Η δεύτερη σταθερά είναι η «εθνική αμφιταλάντευση» μεταξύ Δύσης και Ανατολής, που επιτρέπει σε πολλούς να νομίζουν ή πάντως να ισχυρίζονται ότι, λόγω αυτής ακριβώς της αμφιταλάντευσης ή της διπλής όψης της, η Ελλάδα δικαιούται να αποκλίνει ή να καθυστερεί σε σχέση με το ευρωπαϊκό πρότυπο.

Βενιζέλος, Ευάγγελος